درباره استان قم
دریاچه نمک حوض سلطان دریاچه نمک حوض سلطان در 40 کیلومتری شمال شهرستان قم و 85 کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران قم قرار دارد .این دریاچه که به دریاچه ساوه قم ودریاچه شاهی هم معروف است به مساحت تقریبی 240 کیلومتر مربع درشمال شرق شهرستان قم واقع شده است ورشته کوههای البرز درشمال آن قرار دارد وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال متفاوت است . درمواقع بارندگی و ذوب برف های ارتفاعات اطراف چون بر میزان آب ورودی افزوده می شود ، وسعت آن زیاد و درغیر از این ایام وسعت آن کاهش می یابد . بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته در نوسان است. درموقع پرآبی سطح دریاچه گسترش می یابد و آب آن اراضی پست و شوره زار باتلاقی پیرامون را می پوشاند و دریاچه بزرگی به طول 18 وعرض 16 کیلومتر تشکیل می دهد که به نام دریاچه حوض سلطان یا کویرنمک مشهور است. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می شوند که عموما" از اراضی شوره زار و نمکی اطراف عبور می کنند. حوض سلطان در سال 1883 میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد راههای ورود به منطقه : در 35 کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه می رسد . درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرو رفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می گیرد . دریاچه حوض سلطان یا دریاچه شاهی ، فرو افتادگی نامتقارنی با 330 كیلومترمربع وسعت، در 35 كیلومتری شمال قم و در شمال باختری دریاچة نمك است. این دریاچه شامل دو چالة جدا از هم یكی به نام «حوضسلطان» و دیگری به نام «حوضمره» است كه با آبراهة باریكی به هم وصل میشوند. حوضة باختری )حوضسلطان) دارای بلندی 806 متر از سطح دریا است كه به طور معمول از روانآبهای سطحی تغذیه میشود. حوضة خاوری (حوضمره)، افزون بر روانآبها، از رودهایی مانند رودشور و قرهچای نیز بهره می‌گیرد. مطالعات مستوفی (1350) نشان میدهد كه آب ابتدا وارد حوض مره شده و پس از پر شدن آن، از مسیل دو حوض گذشته وارد حوضسلطان میشود و هنگامی كه آب در حوضسلطان چند متر بالاتر آمد، به طرف حوض مره باز میگردد و سر ریز این دو حوض، به دریاچة نمك تخلیه میشود. مشاهدات صحرایی كرینسلی (1970(، نشان میدهد كه از مركز دریاچه به خارج دو پهنة جداگانة قابل شناسایی است. یكی مركز دریاچه كه حدود 24 درصد از مساحت آن را زیر پوشش دارد و با پوستة نمكی پوشیده شده است. دوم، زون مرطوب كه 76 درصد بقیه را تشكیل میدهد كه به زون گیاهان ریشه بلند به پهنای 20 متر میرسد. پوستة نمكی با 5 سانتیمتر ضخامت، شامل نوارهای هم مركز سفید و خاكستری است و در زیر آن سیلتهای رسی و خاكستری رنگ مرطوب قرار دارد. این زون (پوستة نمكی) به طور فصلی با آب پوشیده میشود، ولی مناطق مركزی آن ممكن است در تمام سال، آبدار باشد. مطالعات انجام شده در زون مرطوب نشان داده كه میزان رس موجود در نمونهها، 35 تا 45 درصد است كه 10 تا 90 درصد كانیها، كائولینیت است. در پشتههای شن و ماسهای زون گیاهان با ریشة بلند، چند خط داغ آب وجود دارد كه به سمت سراشیبی تا ارتفاع 826 متر ادامه دارد. اختلاف ارتفاع بین پستترین و بلندترین خط داغ آب 20 متر است. پیشروی وسیع مخروط افكنهها در پهنای زون مرطوب و روی پوستة نمكی نشانگر آن است كه روان آب سطحی بیش از گذشته است و تغییر آب و هوایی به سوی دورة مرطوبتر از گذشته، پیش میرود. مطالعات معتمد و همكاران (1356) نشان داده است كه رسوبات حوض سلطان بیشتر از نوع گچ و نمك، مارن و رس است. بررسیهای لرزهنگاری و حفاری نیز نشان داده كه نمك تا عمق 46 متر وجود دارد. این نمك، به صورت 5 لایة جدا از هم با ضخامت كل تا 20 متر است كه با رسهای قهوهای تا خاكستری از یكدیگر جدا میشوند. منبع:کویر ایران جاذبه های طبیعی کویر استان قم گرچه طبیعت سبز ، کوه های بلند و قلل سفیدپوش ، سواحل نیلگون و... زیبا و تماشایی است ، اما در کویر نیز مناظر شگفت انگیز و دیدنی های بسیار وجود دارد که در هیچ جای دیگر نمی توان یافت. صحراهای پوشیده از نمک ، تپه های طلایی ، شن های روان ، کوه ها و تپه های خاکی و ... همه از چشم اندازهای بی نظیر کویری است . منطقه ی وسیع «دشت کویر» از بزرگ ترین و مهم ترین مناطق اکولوژیکی ایران ، از نظر تنوع گونه های حیوانی و گیاهی در جهان کم نظیر است . بخشی از این منطقه از سال 1343 به عنوان پارک ملی اعلام شد . پارک ملی کویر با بیش از 600 هزار هکتار مساحت ، در جنوب شرقی تهران واقع است و قسمتی از آن در استان قم قرار دارد . این پارک ملی نمونه ای تقریباً بکر از طبیعت است که به دلیل داشتن ذخایر با ارزش گیاهی و جانوری و ویژگی های استثنایی ، از میراث طبیعی و ملی کشور به شمار می آید . تپه های شن های روان با وزش باد ، همواره در حال تغییر شکل و جابه جایی است. انبوه این شن های روان طلایی همراه با بوته های پراکنده مناظر زیبا و دلفریبی را به وجود می آورد . نسیم صبحگاهی کویر، طلوع خورشید و در هنگام اوج اشعه سرخ فام نور خورشید ، و درعصر که با وزش نسیم ملایم دیگر گرما حس نمی شود و بالاخره آسمان کویر در شب که همه ستارگان با فاصله ای کم در آسمان شفاف گرد هم می آیند، همه و همه از دیدنی ها و مناظر طبیعی ای به شمار می روند که تنها در کویر می توان آنها را دید. دریاچه نمک دریاچه نمک از دیگر جاذبه های طبیعی استان به شمار می رود . این دریاچه بخشی از کویر نمک است که در شرق قم واقع شده و فقط زمستان ها آب دارد. حضور ورقه های نمک و برداشت آن که از اوایل تابستان در منطقه جنوبی این دریاچه آغاز می شود، دیدنی است . دریاچه حوض سلطان دریاچه حوض سلطان که با مساحتی حدود 330 کیلومتر مربع ، به " دریاچه ی قم " ، " دریاچه ی شاهی " و " دریاچه ی ساوه " نیز مشهور است ، در جهت غربی – شرقی در شمال غربی دریاچه نمک و شمال استان قم قراردارد . برخی با توجه به نام ساوه که به آن داده اند، آن دریاچه را به حوض سلطان منتسب کرده اند، از جمله " گوبینو" و " دیولافوآ " در سفرنامه های خود می نویسند احتمالاً این دریاچه ممکن است بخشی از دریای بزرگ ساوه بوده باشد که در روز تولد پیغمبر (ص) خشک شده و این نشانه ای از ظهور پیغمبر اسلام بوده است . دریاچه حوض سلطان با مناظر گوناگون و دیدنی خاص خود در ساعات مختلف روز و در فصل های گوناگون ، زیبایی را به نمایش می گذارد. اما مردمان ساکن در روستاهای اطراف سودمندی های آن را نیز در نظر دارند و از آن در بهبود زندگی خود استفاده می نمایند. در حقیقت دریاچه حوض سلطان شامل دوچاله ی جدا از هم به نام " حوض سلطان " و " حوض مره " است که مجموعه آن بیشتر به نام حوض سلطان معروف شده و کمتر از حوض مره یاد می شود. آب هایی که به این دریاچه وارد می شود ، دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی ، بی نهایت شور است . هرگاه ورود آب افزایش یابد ، سطح دریاچه گسترش یافته و اراضی پست و شوره زار و باتلاقی پیرامون را با آب صاف می پوشاند و به صورت دریاچه ی بزرگی درمی آید . خاک اطراف به سبب خشک شدن تدریجی دوایر متحدالمرکزی را حول مرکز دریاچه تشکیل می دهد که میزان شوری از مرکز به طرف بیرون به تدریج کاهش می یابد. دریاچه حوض سلطان بعد از اسلام تا حدود سده 19 میلادی دوره های خشک و مرطوب فراوان دیده و برحسب تغییرات مجرای رود مسیله یا رود شور به صورت دریاچه ، باتلاق وکویر در آمده است. از زمان صفویه به بعد نیز ارتباط بین دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک به سبب تأسیس سدی در بالای پل دلاک که آب رود قره چای را به دریاچه نمک هدایت می کرد، قطع یا ضعیف شد . در سال 1262 ش ، دو نیمه ی دریاچه حوض سلطان به هم متصل شد و تشکیل دریاچه ی بزرگی را داد . گویند در سال 1299 هـ . ق ، با تخریب سدی که در برابر مسیله رود قرار داشت ، دریاچه هر روز کوچک تر شد. برای آباد کردن زمین های زراعتی ساوه هم سد ساوه را تعمیر و مانع هدر رفتن آب شدند. این امر موجب خشکی باتلاق های اطراف دریاچه و مانع ورود آب به دریاچه حوض سلطان شده است . غارها غار وشنوه : در 60 کیلومتری قم در کوه اردهال چهار غار قرار دارد که در داخل یکی از آنها منبع عظیمی از آب وجود دارد. این آب از شکاف کوه سرازیر می شود و به صورت چشمه فوران می کند . این غار یکی از جاذبه های بسیار دیدنی استان قم به شمار می رود . غار کـَهـَک : در 30 کیلومتری جنوب قم واقع است و یکی از آثار طبیعی و باستانی استان به شمار می رود . سایر نقاط دیدنی شهر کَهـَک؛ این شهر از سه سمت مشرف به ارتفاعات است و دره زیدان در شرق آن قرار دارد از این رو دارای آب و هوایی معتدل و است . حضور امامزاده زینب خاتون ( ع ) ، خانه ملاصدرا و غار معروف کهک عامل مهمی برای جذب گردشگران به این منطقه است . روستای وشنوه ؛روستایی ییلاقی که یکی از زیباترین روستاهای ایران به شمار می رود و فندق آن از شهرت خاصی برخوردار است. روستای نایه ؛ این روستای ییلاقی در بخش خلجستان از دیگر روستاهای دیدنی استان قم و ایران محسوب می شود. روستای جمیزقان ؛در بخش خلجستان در 65 کیلومتری شمال غرب شهر قم در دره ای قرار دارد . رودخانه " وزوا" از جنوب آن می گذرد وجود رودخانه ، کوه ها ، گردنه ، چشمه و پوشش گیاهی مناسب و داشتن آب و هوایی معتدل و خشک از خصوصیات جالب توجه این روستا به شمار می رود. روستای اَوِل؛ از روستاهای ییلاقی با درختان خرم و آب وهوای مطبوع است که یکی از فضاهای طبیعی دلنشین را شکل می دهد. کتاب سیمای میراث فرهنگی استان قم زهره پری نوش - سایت تبیان ////// معرفی امامزاده های استان قم امامزاده احمد بن اسحاق این زیارتگاه در میدان كهنه قم در جوار امامزاده شاهزاده حمزه قرار دارد. امامزاده " احمدبن اسحاق" یكی از نوادگان امام هفتم (ع) به شمارمی رود . بنای این بقعه درسال 1317 هـ . ق درهنگام سلطنت مظفرالدین شاه بازسازی شده است، اما اصل بنا به دوران پیش از صفویه تعلق دارد كه به دستور شاه تهماسب صفوی به دست تعمیر و تزیین سپرده شد . امامزاده اسماعیل (ع) امامزاده اسماعیل در بالای روستای بیدقان درشش كیلومتری قم درمیان كوه قرار دارد. دراین زیارتگاه سه تن به اسامی شاهزاده اسماعیل و فرزندش حمزه از نوادگان علی بن جعفر (ع) و شاهزاده محمد از نوادگان امام كاظم (ع) مدفونند. بقعه ازبناهای دوره هلاكوخان مغول یعنی سده هفتم هـ . ق و با سنگ و گچ بنا شده است. امامزاده باوره بنای این امامزاده در مزرعه باوره در فاصله شش كیلو متری روستای " فردو" قرار دارد. این زیارتگاه شامل دو بقعه است كه هر یك مدفن دوامامزاده به نام های شاهزاده محمد و حسین ، حلیمه خاتون و زینب خاتون از نوادگان امام كاظم (ع) هستند. درمیان هر بقعه دو صندوق منبت روی قبور نصب شده كه از آثار هنری سده یازدهم هـ . ق به شمار می رود. پنج امامزاده پنج امامزاده معروف به امامزاده هادی و مهدی (ع) در گرگابی واقع شده است. این زیارتگاه مركب از دوبنای كنارهم است كه دارای یك صحن مشترك هستند. ساخت یكی از بناها به بیش از120 سال پیش باز می گردد. دراین عمارت شاهزاده ناصرالدین یكی از فرزندان امام زین العابدین (ع) همراه دو تن از فرزندانش یعنی شاهزاده هادی (ع) و شاهزاده مهدی (ع) مدفونند. بنای دیگر ازآثار سده ششم یا هفتم هـ . ق است . دراین ساختمان دو خواهر و برادر ، معروف به شاهزاده جعفر(ع) و سكینه خاتون (س) مدفونند كه از دیگر فرزندان شاهزاده ناصرالدین به شمارمی روند. سنگ مزار داخل ضریح این زیارتگاه مربوط به پانصد سال پیش است . كاشی های آبی فیروزه ای این بنا نیز به همان دوران تعلق دارد. مجموعه چهل اختران این زیارتگاه در شهر قم قرار دارد و مدفن موسی مبرقع (ع) فرزند امام محمد تقی (ع) و امامزاد گان دیگر است . به همین دلیل در صحن بزرگ این مجموعه سه زیارتگاه به اسامی امامزاده موسی مبرقع (ع) ، چهل اختران و امامزاده زید (ع) قرار دارد. این زیارتگاه در میان مردم به نام " چهل اختران " شهرت دارد. امامزاده موسی مبرقع (ع) : به نظر می رسد كه بنای ساختمان این زیارتگاه از آثار قبل از صفویه باشد. اما اكنون اثری ازگذشت زمان بر چهره آن مشاهده نمی شود و درآن عملیات تجدید بنا صورت می گیرد. این بنا مدفن موسی مبرقع فرزند امام جواد (ع) است. چهل اختران : تاریخ بنای این بقعه سال 950 هـ. ق آمده است . بانی آن شاه طهماسب صفوی و اسم معمار هنرمندش " استاد سلطان قمی" از مشاهیر معماری دوره صفویه به شما ر می رود. نام این استاد در زیارتگاه ضبط شده است . در سال 953 هـ . ق به دستور شاه طهماسب صفوی سقفی بسیار مرتفع از آجر بر این بقعه زده شد. در این مكان قبور جمعی از سادات و امامزادگان از جمله فرزندان و اولادان امام موسی مبرقع (ع) جای دارد . می گویند در این بقعه چهل زن ، چهل مرد و بیست و پنج كودك ، در مجموع صد و پنج نفر، دفن شده اند. امامزاده زید( ع) : بنای این امامزاده عمارتی است كه گنبدی كوچك از آجر به شكل كلاهخود بر فراز آن به چشم می خورد وبه سده نهم هـ . ق تعلق دارد. این مكان مدفن یكی از نوادگان امام زین العابدین (ع) است. امامزاده حلیمه خاتون این آرامگاه كه مدفن یكی از نوادگان امام كاظم (ع) است ، در روستای لنجرود ، در فاصله 12 كیلومتری جنوب شهر قم قرار دارد. در مدخل بقعه از ایوان غربی، درِ منبت دو لنگه ای وجود دارد كه كتیبه هایی به خط ثلث برجسته و عباراتی به تاریخ 1302 هـ . ق نقش بسته است . امامزاده سلیمان این زیارتگاه كه مدفن یكی از سادات حسینی سجاد است ، در دو كیلومتری شمال روستای " صرم " قرار دارد. در ضلع شرقی بقعه ، دو لوح از سنگ سیاه نصب شده كه در حاشیه هر یك به خط ثلث برجسته ، صلوات بر معصومین و در متن آنها به خط برجسته نستعلیق ، اسامی متوفیان و تاریخ 970 و989 هـ . ق حجاری شده است . به نظر می رسد بنای اولیه امامزاده به دوره ایلخانی تعلق داشته باشد. امامزاده سلطان محمد شریف این زیارتگاه مدفن یكی از نوادگان امام چهارم ، در محله ای به همین نام در شهر قم قرار دارد . معماری بنا به سده ی نهم و دهم هـ . ق و شاید اندكی فراتر تعلق دارد كه چند دهه ی پیش ویران و به جای آن گنبد مرتفعی بنا شد . تنها اثر باقی مانده از معماری قدیم ، لوح كاشی فیروزه ای رنگ مرقد است كه از سده هفتم و هشتم به جا مانده است. امامزاده سید سربخش امامزاده سید سربخش در شرق شهر قم مقابل چهل اختران قرار دارد و مدفن یكی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است . بنای این امامزاده از آثار نیمه دوم سده هشتم هـ . ق است . به استناد كتیبه موجود ، این بنا به دستور " غیاث الدین امیرمحمد" از بزرگان خاندان علی صفی و فرمانروایان قم بنیاد شد. تزیینات گچبری بنا از آثار " علی بن محمد بن ابی شجاع " هنرمند بزرگ آن دوران است . شاهزاده ابراهیم بقعه شاهزاده ابراهیم (ع) نزدیك امامزاده علی بن جعفر ( در بهشت ) قراردارد . این بقعه مدفن یكی از نوادگان امام هفتم و بنای كنونی آن متعلق به اوایل سده نهم هـ . ق است . نمای بیرونی بنا هشت گوشه است و گنبد هرمی شانزده تركی دارد. امامزاده شاه ابراهیم این زیارتگاه در مزرعه شاه ابراهیم در فاصله 24 كیلومتری شهر قم قرار دارد. بنای كنونی زیارتگاه به دوره صفوی تعلق دارد . از آثار قدیم این امامزاده می توان از در منبت به تاریخ 1015 هـ. ق ، قطعه چوب منبت به ابعاد80 در 20 ساتنی متر به تاریخ 1015 هـ . ق كه در بدنه جنوبی ایوان و كنار درگاه ورودی نصب شده است ، نام برد و نیز چهار سنگ نبشته مشتمل بر ابیاتی كه بر اسپر بدنه جنوبی رواق غرب نصب شده و از جریان آب قنات پیر مهدی حكایت می كند. تاریخ این سنگ نبشته 1064 هـ . ق است . سنگ نبشته دیگری به تاریخ 1078 هـ . ق نیز گویای احداث بركه ای در كنار مزاراست. امامزاده شاهزاده ابواحمد این زیارتگاه درفاصله بین " چهارامامزاده" و " شاهزاده سید علی" در شهر قم قرار دارد و مدفن ابواحمد محمد بن حنیفه یكی از نوادگان حضرت علی (ع) است . در این بنا آثار هنری در برگیرنده گچبری و كاشی كاری قابل مشاهده است. امامزاده شاه احمد قاسم(ع) مزار " احمد بن قاسم " یا شازده قاسم (ع) یكی از نوادگان امام جعفر صادق(ع) ، در جنوب شرقی شهر قم نزدیك دروازه قلعه ، قرار دارد این بنا از آثارخاندان علی صفی ( فرمانروایان قم در سده هشتم هـ . ق ) است و گچبری های رنگی زیبا و ارزشمند آن تاریخ 780 هـ. ق ، كار " علی بن محمد بن ابی شجاع " هنرمند برجسته آن دوران است. لوح این مرقد با تاریخ 663 هـ . ق از كاشی زرین فام كه اكنون با عنوان محراب مسجد قم در موزه برلین نگهداری می شود ، از آثار هنری " علی بن محمد بن ابی طاهر " است. شاه حمزه (ع) مزار شاه حمزه كه آن را متعلق به حمزه فرزند امام موسی كاظم (ع) می دانند، بنایی متعلق به نیمه نخست سده دهم هـ . ق است و نزدیك میدان كهنه شهر قم قرار دارد . سبك بنای این مزار، مشابه بنای حرم حضرت معصومه (س) با ابعاد كوچك است. بنا مركب از دو بقعه است كه در برابر آنها، صحنی به طول وعرض 32 و 15 متر قرار دارد. این صحن را " میرزا علی اصغر امین السطانِ صدر اعظم " زمانی كه از صدارت بركنار شد و در قم اقامت گزیده ، بنا نمود . بنا نمونه ای خوب از سبك معماری وتزیین آن دوره به شمارمی رود. گنبد امامزاده به ارتفاع ده متر، به شكل حلزونی یعنی تركیبی از مخروط وگنبد و از آثار اوایل سده حاضر است. امامزاده شاهزاده جعفرغریب این آرامگاه كه مدفن یكی از نوادگان حضرت امام كاظم (ع) است ، در شرق شهر قم قرار دارد. در وسط بقعه ی این زیارتگاه ، مرقدی با پوشش كاشی از آثار دوره فتحعلی شاه قاجار به جای مانده است . امامزاده شاه جمال این زیارتگاه دارای بقعه و گنبدی كوچك و چندین اتاق است . چهارجانب بقعه ، با چهار ایوان احاطه شده است. بنای زیارتگاه چهارگوش است و بر فراز بقعه گنبدی مشاهده می شود كه از عرق چینی كوتاه با آجر و خشت تشكیل شده ودر مركز آن گنبد كوچك شلجمی ، آراسته به كاشی دیده می شود. آب انبار كوچكی توسط " علی خان سنقری" نایب الحكومه قم در كنار این زیارتگاه بنا شده است. این بنا كه ساختمان آن را متعلق به دوره قاجار می دانند، برسر راه جاده اراك قراردارد. شاهزاده زكریا در بخش خلجستان بین روستای عیسی آباد و میدانك ، رود كوچك خشكی وجود دارد كه دركنار آن از عمق 5 متری سطح زمین ، سدی آجری به صورت برجی از سنگ وگچ بنا شده است . ساختمان امامزاده زكریا در دوره صفویه برروی این سد بنیان شد . نمای بیرونی این بقعه هشت ضلعی و با آجر وگچ بنا شده است. شش امامزاده این زیارتگاه تنها امامزاده شاخص و برجسته دهستان قمرود است كه به سبكی ساده و با ویژگی های معماری بومی منطقه در سال 1331 هـ . ق ( عصر ناصری) به همت " مهند س الممالك غفاری " بنا شده است . در این بقعه چنانچه از نام آن بر می آید، شش تن كه همه از نوادگان امام موسی كاظم (ع) هستند ، مدفونند. ویژگی شاخص بنا ، كاشی های هفت رنگ عصر قاجاریه و كتیبه های كاشی كاری بر فراز قسمت ورودی بناست. امامزاده شاهزاده جعفر این زیارتگاه در روستای " گیو " نزدیك دستگرد خلجستان قرار دارد و مدفن یكی از فرزندان امام كاظم (ع) به شمار می رود. این بنا با جداری از تخته سنگ های بلند و كم حجم و ملات گچ ساخته شده و قاعده آن ازبیرون به شكل برج است . زیارتگاه در ابتدا از داخل نیز به صورت برج بود كه در تعمیرات و تزیینات عهد صفوی جدار درونی آن به صورت هشت تركی در آمد. امامزاده عبدالله این بنا نزدیك قلعه صدری قرار دارد و منسوب به یكی از نوادگان امام سجاد (ع) است . بر فراز بقعه ی این زیارتگاه ، ایوانی الحاقی قرار دارد كه قسمتی از آن ، نزدیك درگاه ، به شیوه معرق ، كاشی كاری شده و احتمالاً به دوره قبل از حكومت قاجار تعلق دارد. امامزاده علی بن جعفر(ع) امامزاده علی بن جعفر مشهور به " در بهشت " در شرق شهر قم قرار دارد. بنا هشت وجهی با گنبد دو پوشش هرمی شكل ، به اوایل سده هشتم هـ . ق تعلق دارد كه در دوره قاجار ایوان و بیوتاتی بدان اضافه شد. این امامزاده مدفن " علی بن جعفر " فرزند امام صادق (ع) است . این بقعه پس از آستانه مقدسه بربقیه اماكن و مقابر استان قم از نظر تزیینات برتری دارد. یكی از مهم ترین عناصر تزیینات این بقعه هنر گچبری به كار رفته درآن است كه در زمره ی برجسته ترین آثار هنری سده هشتم وهم طراز بناهایی همچون " گنبد علویان همدان ، " مدرسه حیدریه ی قزوین" و " بقعه پیربكران اصفهان " محسوب می شود. كاشی های كوكبی زرین فام ازاره بنا بالغ بر 94 پارچه با نقش های گیاهی ، حیوانی وانسانی و كتیبه هایی به خط نسخ شامل آیات قرآن ، روایات مذهبی و ابیات فارسی ، از دیگر تزیینات منحصر به فرد این بقعه به حساب می آیند و بخش هایی از آنها ، امروزه زینت بخش بسیاری از موزه های ایران وجهان است. محراب زرین فام بنا كه در طاق نمای جنوبی بقعه قرار داشت و به دستور " یوسف بن علی بن محمد بن ابن طاهر" آخرین فرد از خاندان ابی طاهر به سال 734 هـ . ق ساخته شده بود ، یكی دیگر از آثارهنری این بقعه است . این محراب امروزه زینت بخش موزه ی دوران اسلامی درموزه ملی ایران است. امامزاده معصومه ( زینب خاتون) بنای امامزاده سیده معصومه ( زینت خاتون ) از احفاد ( نوادگان ) امام موسی كاظم (ع) ، دردامنه كوهی درشمال غربی شهر كهك قرار دارد. هرچند به استناد شواهد باقی مانده ، اسكلت اصلی بنا به پیش از دوران صفوی تعلق دارد ، اما به اعتبار یك قطعه چوب منبت كه از صندوق منبت روی قبر باقی مانده وكتیبه ای كه با تاریخ 999 هـ . ق موجود است ، بنا والحاقات جانبی آن متعلق به دوران صفوی است. برجسته ترین اثر هنری بازمانده از امامزاده معصومه، در منبت گره كاری و گل میخ كوبی شده آن است كه تاریخ 979 هـ. ق برروی آن حك شده و امروزه زینت بخش موزه باغ فین كاشان است. امامزاده ناصر(ع) بنای چهار ضلعی امامزاده ناصرالدین (ع) در شهرقم از آثار سده دوازده هـ . ق یا اواخر دوره صفویه به شمار می رود. این بقعه به صورت چهار گوش مختلف الاضلاع به طول 50/4 متر وعرض 20/4 متر است . جداره های بنا تا حدود یك متر از سنگ مرمر پوشیده شده و بقیه آن با كاشی های فیروزه فام ساده وخشتی و آینه كاری تزیین یافته است. سقف زیارتگاه از داخل مزین به آینه و گچبری است. نمای بیرونی بنا از آجر و كاشی ساخته شده است . این بنا دو مدخل دارد، اما فاقد صحن ، ایوان و بیوتات است. در این بنا یكی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) مدفون است. امامزاده هادی (ع) دركنار جاده جمیزقان – قاهان در دامنه كوه ، بقعه ای به نام امامزاده هادی (ع) قرار دارد. وی یكی از فرزندان امام موسی كاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) وحضرت معصومه (س) است . بنای این زیارتگاه از هشت صد سال پیش به جای مانده است. شاهزاده هادی این زیارتگاه از دوره صفویه باقی مانده و در روستای وشنوه قرار دارد . بنای آن دارای ساختمانی چهار ضلعی است كه با گنبدی ترك از كاشی تزیین یافته است . برجدارهای ساختمان نقاشی قدیمی به جای مانده است . این نقوش حدود هفتاد سال پیش توسط " میر حسن نقاش " انجام شده است. از دیگر امامزاده های استان قم می توان به موارد زیر اشاره نمود: امامزاده ابراهیم در بخش كهك در روستا ی سیرو، امامزاده فاضل از بناهای دوره قاجاریه در روستا ی بیدهند بخش كهك از دوره صفویه ، بقعه متبركه سكینه خاتون یكی ازنوادگان امام كاظم (ع) كه از سال های آغازین دوره صفویه دربخش مركزی روستای زالون آباد به جای مانده است ، بنای شاهزاده مهدی غایب از دوره صفویه در بخش خلجستان روستای كاسوا، بنای امامزاده عاقب متعلق به دوره قاجاریه در بخش خلجستان روستای بنابر، شاهزاده ابوطالب از بناهای دوره صفویه در بخش خلجستان روستای نویس ، شاهزاده احمدبن علی متعلق به سده نهم هـ . ق در بخش خلجستان روستای كاسوا، بقعه علمدار احتمالاً از سده های پنجم وششم هـ. ق در روستای كیاب بخش خلجستان ، بقعه سلطان محمود از دوره صفویه در بخش كهك درروستای صرم ونیز مقبره شیخ اباصلت در محله مسجد جامع قم از دوره صفویه ، آرامگاه شاهزاده احمد بن محمد حنیفه از آثار سده های هشتم تا دهم هـ . ق دركنار امامزاده شاه سید علی قم، امامزاده ابوالعباس احمد (ع) ، مجاور " در بهشت " قم از آثار سده هشتم هـ . ق ، امامزاده شاهزاده احمد وعلی حارث در خاكفرج ، امامزاده شاهزاده جعفر غریب مدفن ، یكی از نوادگان حضرت امام كاظم (ع) در شرق شهر قم ، چهار امامزاده از دوره قاجاری در كنار مسجد جامع و گورستان قدیمی شهر كهك و... مقابر باغ گنبد سبز شهر قم درسده هشتم هـ . ق شاهد ساخت یادمان های مذهبی تاریخی متعددی بود كه درفرهنگ معماری ایران به نام " برج های آرامگاهی " شناخته می شوند. شاخص ترین این بناها مجموعه ای را تشكیل می دهند كه تحت عنوان " مقابر دروازه كاشان قم" شناخته می شوند . دراین سه بنا كه از نظر هنر گچبری از نمونه های منحصر به فرد به شمار می روند، امرای خاندان " علی صفی" فرمانروایان مستقل قم در سده هشتم هـ . ق مدفونند. این مجموعه از سه برج آرامگاهی تشكیل شده كه از جنوب به شمال قرار گرفته اند. مقبره " خواجه اصیل الدین " كه دو تن از امرای خاندان صفی در آن به خاك سپرده شده اند و تاریخ 761 هـ . ق در این برج مشاهده می شود. مقبره " خواجه علی صفی " مدفن سه تن از امرای خاندان صفی . تاریخ 792 هـ. ق در این آرامگاه به چشم می خورد . مقبره شمالی به اواخرسده هشتم و اوایل سده نهم هـ . ق تعلق دارد. شلجمی : اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود كه هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و انحداب یا كوژی آن دو در دو جانب باشد آن شكل را شلجمی گویند. ازاره : آن قسمت ا ز دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود. کتاب میراث فرهنگی استان قم/// ///// خانه های تاریخی معروف استان قم در قسمت قبل قلعه های معروف استان قم معرفی شد. اینك در ادامه می خوانیم ... خانه حضرت امام خمینی ( ره ) خانه حضرت امام خمینی (ره ) در شهر قم ، ساختمان دو اشكوبه ( طبقه ) و بسیار ساده ای است كه از زیرزمین و طبقه همكف تشكیل شده است . حیاط ساختمان در قسمت جنوبی قرار گرفته و در شمال ، شرق و غرب آن فضاهای سرپوشیده قرار دارد. استقرار فضاها به گونه ای است كه پلكان میانی ، ساختمان را به دو بخش بیرونی از سمت شرق و اندرونی درسمت غرب تقسیم می كند. تالار سمت شرق محل سخنرانی حضرت امام ( ره ) در دهه های گذشته بود. از شواهد ساختمانی ومعماری بنا پیدا است كه تاریخ ساخت آن به اوایل سده حاضر باز می گردد. بنا درحدود سال 1335 شمسی توسط حضرت امام خمینی ( ره ) خریداری و تا سال 1343 توسط معظم له مورد استفاده بوده است . روزانه بازدید كنندگان فراوانی از سراسر جهان به عنوان یادمان تبرك شده از سوی حضرت امام خمینی ( ره ) ، از این بنا بازدید می كنند. خانه حاج علی خان زند خانه حاج علی خان زند درمركز بافت قدیمی شهر قم معروف به محله " چهار مردان " در كوچه " گذرقلعه " قرار دارد . با توجه به فرم و مصالح به كار رفته ، ساختمان متعلق به اواخر قاجار یعنی حدود 130 سال پیش است . ورودی بنا شامل سر در كوتاه با نمای روكار آجری و بندكشی است كه در قسمت پیشانی ، اشكال هندسی و تزیینات نازك كاری دارد و از طریق دالانی در جبهه جنوبی به حیاط مركزی ( میانسرا) ارتباط می یابد. این عمارت شامل سه بخش است . شاه نشین تابستانی با بادگیر منفرد كه به زیرزمین راه دارد و در جبهه شرقی واقع است . شاه نشین زمستانی كه فضای بیشتری را در بر می گیرد و در جبهه شمال واقع شده و بخش سوم ، مخصوص خدمه كه در جبهه غربی جای دارد . بنا دارای ستون ها ی سنگی با سرستون تزیینی در ایوان شمالی وشرقی وآجر كاری در درهای چوبی است . خانه زند درسال 1379 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید ودر اختیار میراث فرهنگی استان قم قرار گرفت و در سال 1380 مرمت اساسی شد . خانه حاج قلی خان دراین خانه تاریخی بخشی از اداره میراث فرهنگی قم مستقر شده است . بنای این عمارت از اواخر دوره قاجار به جای مانده است ، اما اتاق ها و فضاهای جنوبی كه قدیمی ترین بخش بنا است ، قدمتی بیش از 120 سال دارند . دو بادگیر و ستون های سنگی ایوان های شمالی و شرقی و پنج دری های چوب گردو از خصوصیا ت بارز بنا به شمار می رود. خانه ملا صدرا (حكیم باشی) خانه ملا صدرا در كهك ، یادگاری بازمانده از دوران سكونت این حكیم در قم است . خانه ملاصدرا در منتهی الیه غرب روستای كهك درمحله چال حمام واقع است و پیرامون آن را خانه های روستایی با بافت معماری مناطق گرمسیری احاطه كرده اند. پلان اصلی بنا شبستانی است چلیپایی (چهار صفه ) كه گرداگرد آن را در چهار گوشه ، طبقه همكف واول ، حجره ها و اتاق هایی در بر گرفته اند. متأسفانه قسمت اعظم بنا تخریب شده واز هشت اتاق پیرامون شبستان تنها یك اتاق باقی مانده است . دو اتاق دیگر طی تعمیرات سال 1377 شمسی بازسازی شد. تزیینات بنا شامل گچبری شبه سجاده ای و مشبك های گچی در نورگیرهاست . در شرق خانه قنات نسبتاً پرآبی وجود دارد كه جزیی از مجموعه خانه ملا صدرا محسوب می شود. برخی دیگر از خانه های تاریخی شهر قم عبارت اند از : خانه آیت الله حائری درخیابان طالقانی ؛ قاجاری ، خانه یزدان پناه درخیابان 19 دی ( باجك) ؛ قاجاری ، خانه سید باقر روحانی جنب مسجد گذر قلعه ؛ قاجاری ، خانه توكلی در خیابان طالقانی ؛ قاجاری ، منزل سید حاجی روحانی روبه روی مسجد امام صادق ( ع ) ؛ قاجاریه و منزل شاكری در خیابان طالقانی از دوره قاجاریه باقی مانده است . کتاب میراث فرهنگی استان گیلان //// معرفی قلعه های استان قم در قسمت قبل پل ها و سدهای معروف استان قم معرفی می شدند . اینك در ادامه می خوانیم ... قلعه سام آباد این قلعه در جنوب شرقی قمرود در فاصله چهار تا پنج كیلومتری روستای قمرود قرار دارد. طول و عرض قلعه 76 متر است و چهاربرج در چهار گوشه آن وجود دارد . قلعه دارای یك حیاط مركزی و از نوع بناهای چهار ایوانی است كه ایوان های شرقی وغربی آن به صورت دروازه است. در كنار دروازه غربی ، حمامی هنوز پا برجاست . قلعه قرمز در شمال كاروانسرای حوض سلطان ، بنایی به نام قلعه قرمز با كاربری نظامی ساخته شده است . این بنا 112 متر عرض و 115 متر طول دارد و كاملاً مشخص است كه با شتاب ساخته شده و ناتمام مانده است . تمام بنا جز سر در ورودی آن از خشت و گل ساخته شده و دورادور آن اتاق های متعدد وجود داشت. حیاط كوچكی در سمت شمال ، بنا شده و در برابر سر در اصلی ، یك باغ كوچك به كاشتن سبزیجات اختصاص داده شده است. به این ترتیب در زمان آبادی این راه ، قلعه قرمز ، محل مسكونی كشاورزان بود. در جلوی قلعه ، آب انبار بزرگی وجود دارد كه از آب باران پر می شد . قلعه قمرود قمرود دارای دو قلعه كهن و جدید بود كه امروزه فقط بخش هایی از آنها برجای مانده است . یكی از این قلعه ها احتمالاً مربوط به دوره صفویه یا پیش از آن است و اكنون به صورت باربند یا آغل گوسفند از آن استفاده می شود. قلعه ی دیگر توسط مهندس الممالك برای اسكان خود ، اطرافیان و خدمه اش در جوار شرقی قلعه كهن بر پا شده بود. قلعه دارای بازارچه ای مهم بود و حوضخانه و بارگیر داشت. قلعه گلی بعد از آبادی " محمد آباد كاج " در پای اولین تپه های آهكی به طرف شمال شرقی ، آثار این قلعه قدیمی مخروبه مشاهده می شود . این قلعه كه در كنار قلعه سنگی محمد آباد قرار دارد ، مربوط به دوره اشكانی است و خرابه های آن شامل یك دیوار بلند از خشت های ضخیم است. برای ساخت این قلعه محوطه ای را محدود نموده و در وسط آن خرابه های خشتی و گلی ، بناهایی چند طبقه ساخته بودند . در برج ها و پی های سنگی ، ورقه های آهكی برا ی استحكام به كار رفته است . از آنجا كه ساختمان به كلی فرو ریخته قبل از كاوش دقیق نمی توان نقشه اصلی آن را روشن نمود. به هر حال خشت های قطور و بزرگ بدنه و پایه ، از تعلق ساختمان به دوران پیش از اسلام حكایت می كند . در اطراف قلعه گلی بقایای ظروف شكسته و كاشیهای لعاب دار فراوان دیده می شود. قلعه مظفرآباد قلعه مظفر آباد كه حدود 5 كیلومتری شرق روستای قمرود واقع شده ، از آثار مهندس الممالك و به نام یكی از پسران اوست . قلعه دارای پنج برج است كه چهار برج در چهار گوشه ی آن و برج پنجم در میانه ضلع شرقی قرار دارد. كنار در ورودی نیز حمامی ساخته بودند. دیگر قلاع بازمانده استان قم قلعه زا ر بلاغ ؛ از دوره ماد در جاده قدیم قم – تهران بعدازگردنه علی آباد واقع شده است . قلعه تپه طغرود ؛ ا زدوره ایلخانی در كنار روستای طغرود قرار دارد. قلعه چك ؛این قلعه متعلق به دوران اسلامی ، در بخش خلجستان بعد از روستای نویس ، روبه روی ارتفاعات روستا قرار دارد. قلعه جمكران ( قلعه گبری ) ؛ در روستای جمكران و از بناهای پیش از اسلام است ومصالح به كار رفته در آن شامل خشت و گل است . قیزقلعه سی جمكران ؛به دوره پیش از اسلام واسلامی تعلق دارد و در جنوب غربی مسجد جمكران در مقابل كوه دو برادران واقع است . قلعه سیرو ؛این قلعه از دوره ساسانی باقی مانده و در بخش كهك در صخره ای مشرف بر روستای سیرو قرار دارد. قلعه قنبرعلی؛درشرق روستا ی قمرود قرار دارد و دارای حیاط مركزی و چهار برج در چهارگوشه است . قلعه احتمالا ً صفوی است . قلعه ملك آباد؛ را مهندس الممالك برا ی دختر ش و به نام او برپا داشت. در كنار این قلعه آسیاب آبی احداث شده بود. قلعه وتوس ( توس) كهندان ؛ به دوره اسلامی تعلق دارد و در بخش خلجستان بعد از روستای ونان ، در ارتفاعات كوه توس واقع است . شیرین قلعه ( منصور آباد) ؛ در جنوب شرقی قمرود آثار كمی از آن باقی است . کتاب میراث فرهنگی استان گیلان زهره پری نوش - سایت تبیان ////// كاروانسراها - قم ( قسمت اول ) كاروانسرای حوض سلطان ( رباط حوض سلطان ) كاروانسرای حوض سلطان یا رباط حوض سلطان ، بنایی است آجری كه در جاده تهران – قم بر روی پایه ای سنگی استوار شده و در كنار یك كاروانسرا ی دوره صفویه در دشت های جنوبی كوهمره قرا ر دارد . این كاروانسرا در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث شد. تنها مدخل كاروانسرا به صورت پیش خوانی دربرابر حیاط اصلی قرار می گیرد . از آنجا می توان وارد دروازه اصلی كاروانسرا شد . درطرفین این دروازه اتاق هایی برای نگهبانان و دوقهوه خانه وجود دارد. حیاط اصلی با قرینه سازی كامل ، شامل ایوان هایی است كه در دیگر كاروانسراها مشاهده می شود . در كنار ایوان ها ، راهروهایی وجود دارد كه به اصطبل ها راه دارد . در كناریكی از ایوان ها پلكانی به طرف بالاخانه می رود . پشت سراین ایوان ها تالاری وجود دارد كه هوایش به وسیله چهارتنوره ، مطبوع و خنك می شود. اصطبل مركب از دهلیز وسیعی درگوشه شمال شرقی است كه به یك تالار ستون دار منتهی می شود. مجموعه ، آب انباری دارد كه محل ذخیره آب مورد استفاده روزانه بود. اطراف حیاط نیز اتاق های آجری با ازاره ها یی از سنگ سفید آهكی وجود دارد. جلوی كاروانسرا حیاط دیگری با طاق نما دیده می شود . پیش از حیاط اصلی مكانی است كه هنگام وزش غبار و بادهای سوزان ، كاروانیان با اقامت درآن محفوظ می ماندند . اطراف كاروانسرا طاق نماهایی وجود دارد كه اسب سواران از آن استفاده می كردند . درسمت جنوب نیز چند اتاق ساخته شده كه دیوارشان به دیوار كاروانسرای قدیمی صفویه چسبیده است. در گوشه جنوب غربی پیشخوان ، یك حمام ، مركب از یك اتاق بزرگ و دو اتاق كوچك قرار دارد. اتاق بزرگ تر به عنوان رخت كن و سربینه به كا ر می رفت . یكی از دو اتاق كوچك برای شستشو بود و اتاق دوم حوضچه ای برای آ ب تنی داشت . كوره حمام در زیر این مجموعه قرار دارد. این كاروانسرا مدت زیادی دایر نبود و به سبب ایجاد دریاچه حوض سلطان راه عبور ازآن مسیر مسدود شد . كاروانسرای قلعه سنگی این كاروانسرا در كنار جاده ری – قم ساخته شده و تا سال 1883 م مورد استفاده بود و به همین دلیل سالم تر باقی مانده است . با توجه به كشف چند سكه مغولی از سده های هفتم وهشتم هجری ، احتمال می رود بانی این كاروانسرا غازان خان ( 694هـ . ق ) باشد وحتی تاریخ بنای كاروانسرا مقدم بر حكومت پادشاه مغول باشد، د راین صورت باید قدمت آن را به اواخر دوران سلجوقی نسب داد. حصارعظیمی مجموع كاروانسرا را احاطه كرده كه ، برج ها ی متعددی آن را حمایت می كند . بقیه تأسیسات با ارتفاعی برابر با نصف ارتفاع حصار ساخته شده اند. در كاروانسرا چهارایوان عمیق در چهار طرف حیاط مركزی قرار دارد كه دارای طاق گهواره ای هستند و در انتهای آنها راهی برا ی ورود به اصطبل ها دیده می شود. اتاق هایی نیز برای قراردادن توشه و بار مسافران وجود دارد كه مستقیماً با هوای آزاد در ارتباط هستند. برای مسافران ویژه ، بخش های خصوصی در طرف چپ مدخل كاروانسرا ساخته شده بود. یكی از تالارهای این قسمت از كاروانسرا با گنبد بسیار زیبایی پوشیده شده بود. قلعه در برابر گردنه كوچكی قرار دارد. دراین محل پلی وجود دارد كه اززیر آن نهری عبور می كند و آب رودخانه ای را كه در 25 كیلومتری كاروانسرا قرار دارد به طرف كاروانسرای حوض سلطان هدایت می كند. بالای گردنه ، برج كوچك دیده بانی از دور پیدا ست . كاروانسرای علی آباد وقتی سیل راه كاروانسرای حوض سلطان را از میان برد ، راه جدید تهران – قم ساخته شد و در كنارآن مجموعه ی علی آباد شكل گرفت . ساختمان این كاروانسرا به سبك معمول دارای سه تالار ستون دار در سه گوشه ی بنا است . در هر یك ازاین تالا رها، سكویی بین چهار ستون وجود دارد . از خصوصیا ت كاروانسرا این است كه سر در آن به جای این كه جلوتر از دیوارهای اطراف باشد ، عقب رفته و با ازاره های دالبری و ستون های كوتاه بالای دیوارها تزیین شده است . همچنین به جای ایوان اصلی ، یك عقب رفتگی در حیاط وجود دارد و پشت آن تالار پذیرایی ساخته شده است . این سبك ساختمانی در خانه های كاشان و یزد معمول بود ولی نظیر آن در كاروانسراهای دیگر مشاهده نشده است. در گوشه ی بنا برج هایی به كلاه فرنگی منتهی می شود . در محور بنا، قهوه خانه و حمام و سمت دیگر مسافرخانه ای برای مسافران درجات بالاتر اجتماعی وجود دارد. در پشت مسافرخانه باغ كوچكی با درخت های انار و حوض آب تمیزی وجود داشت . مجموع عناصر تشكیل دهنده این كاروانسرا و بناهای جنبی آن نشان از دورنگری بانی آن دارد. كاروانسرای منظریه كاروانسرای منظریه در ابتدا ی راه ساوه ، نزدیك پلی ساخته شده كه از زیر آن رودخانه ای می گذرد. كاروانسرا كه درمیان ناحیه خشك وبی حاصلی قرارگرفته ، ازنظر بازرگانی اهمیت ویژه ای داشت . این كاروانسرا از یك سو در كنار كویر و از سوی دیگر در مجاور دریای نمك قرار دارد و نور خورشید از روی آن انعكاس شدیدی می یابد. كاروانسرای شاه عباسی ( قصر) این كاروانسرا با دو د ر، رو به شمال و رو به جنوب با كمی تفاوت نظیر كاروانسراهای معروف است . دروازه ی ورودی ، سرپوشیده ودر دو طرف آن دو سكو و دو اتاق دیده می شود. نمای خارجی كاروانسرا از سنگ های صافِ تراش صورتی رنگ پوشیده شده و دارای حیاط بزرگی است كه دورادور آن را اتاق ها ی كوچك فرا گرفته است . پشت ساختمان های داخل حیاط ، اصطبل سراسری با آخورهای متعدد ، سكوهایی برای استراحت چهار پادار و اجاقی برای طبخ ساخته شده است . آب مشروب از " چشمه شاه " در دامنه سیاهكوه كه تا كاروانسرا هفت كیلومتر فاصله دارد، تأمین می شود . کتاب میراث فرهنگی استان قم ///// كاروانسراها - قم ( قسمت دوم ) كاروانسرای دیر كاروانسرای دیر یا دیر كاج ، بر روی خرابه های دیر الجص ( دیر گچین ، دیر كرد شیر ) معروف ساخته شده و ظاهراً ساختمان آن قدیمی به نظر نمی رسد. كناردروازه ورودی ، دو برج دو طبقه و داخل كاروانسرا حیاطی بزرگ با اتاق های كوچك بدون پنجره است كه در پشت آنها ، طویله های سراسری ، سكویی برای چهارپادارو اجاقی تعبیه شده است . در سه طرف حیاط ایوان هایی بزرگ و در گوشه های آن شبستان بزرگ ، حمام ، كوره گچ پزی و حیاط داخلی نیز وجود دارد . در خارج ساختمان یك آ ب انبار قرار دارد. آب باران از اطراف به سوی این آ ب انبار سرازیر می شود و عمق آن زیاد نیست. آب مشروب و مصرفی ساكنان كاروانسرا از این آب انبارتأمین می شود. ساخت بناها نشان می دهد كه ساختمان به منظور پذیرایی از قافله ها به كار می رفت . گچ از مصالح اصلی ساختمان قلعه دیر بود. كاروانسرای پل دلاك در جاده تهران – قم ، درسمت شمال رود مسیله وپل دلاك ، ساختمان چهارگوش سفید رنگی قرار دارد. پلان كاروانسرا چهار ایوانی ومصالح به كار رفته درآن آجر وسنگ است . تاریخ ساخت این كاروانسرا را به دوره كریم خان زند نسبت می دهند . از پل دلاك تا تهران در حدود 19 فرسخ فاصله بود. در فاصله 30 متری این بنا، یك كاروانسرای گلی وجود دارد كه طول آن 5/23 متر وعرض آن 22 متر است . گرداگرد حیاط را حجره هایی در بر گرفته است. كاروانسرای سنگی محمد آباد این كاروانسرا در 50 كیلو متری شمال شرقی قم در جاده كوه سفید قراردارد . این كاروانسرا در مسیر كاروانی جاده ی بزرگ خراسان كه شمال شرقی ایران را به جنوب غربی پیوند می داد ، واقع است . كاروانسرای سنگی به شكل چهار ایوانی ، با حصارهای عظیم سنگی وهشت برج دیده بانی و مستحكم از سده های پنجم وششم هـ . ق بازمانده است . درساخت كاروانسرا از سنگ های كوه استفاده شده و دارای بخش های جداگانه برای نگهداری احشام و استراحت كاروانیان بود. كاروانسرای سنگی محمد آباد با مساحتی بالغ بر 12610 متر مربع یكی از بزرگ ترین و با شكوه ترین بناها ی تاریخی استان قم به شمار می رود. كاروانسرای حسن آباد كاروانسرای چهار ایوانی حسن آباد به دوره قاجاریه تعلق دارد . این كاروانسرا در مكان با صفایی قرار دارد و از هر سو مناظر زیبا و خرم مشاهده می شود. مصالح به كار رفته در این كاروانسرا خشت است . كاروانسرای عباس آباد – سیاهكوه این كاروانسرای چهار ایوانی نزدیك كاروانسرای سیاهكوه در جاده ری – ورامین در میان كویر نمك قرار دارد. بنا متعلق به دوره صفویه و برای ساخت آن از سنگ و آجر استفاده شده و با سنگ تزیین شده است . بنا دو حیاط مركزی دارد كه به احتمال زیاد در یكی از آنها از مسافران عادی و در دیگری از مسافران مخصوص و بزرگان حكومتی پذیرایی می شد . كاروانسرای سفید آب این كاروانسرا در جنوب تهران و شرق دریاچه نمك قرار دارد. بنای آن مربوط به عهد صفویه و قاجاریه است و چهار برج تزیینی در چهارگوشه دارد. مصالح به كار رفته در آن ازسنگ است . دیگر كاروانسراهای استان قم ؛ كاروانسرای پاسنگان ؛ در20 كیلومتری جاده قم – كاشان ، قاجاری . كاروانسرای صدری؛ در ابتدای جاده گازران ، قاجاری. كاروانسرای سنگی كوه نمك ؛ جاده گازران مقابل كوه نمك ، سلجوقی. كاروانسرای عسگر آباد؛ كیلومتر شش جاده قدیم قم – تهران ، قاجاری. كاروانسرای دهكده طالب ؛ در جاده قم – اراك درشمال سلفچگان ، چهار ایوانی با سنگ و آجر، سلجوقی و صفوی . كاروانسرای آوه ؛ در جنوب جاده قم – ساوه با پلان چهار ایوانی و آجر، سلجوقی . كاروانسرای كنارگرد؛ در جاده قم – اراك در شمال سلفچگان ، چهارایوانی با آجر و سنگ ، صفوی . كاروانسرای صدرآباد ؛ جاده قم ، دو ایوانی با آجر، صفوی و قاجاری . كاروانسرای باقر آباد؛ در جاده قم – تهران ( علی آبا د – منظریه ) ، از آجر و سنگ ، قاجاری . كاروانسرای اتابكی ؛ در جاده قم – كاشان ، چهار ایوانی ، قاجاری و به شیوه ی معماری صفوی . ساروج : مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند. ازاره : آن قسمت ا ز دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود. کتاب میراث فرهنگی استان قم //// مساجد حرم مطهر حضرت معصومه عنوان مسجد بر این مكان های مقدسه صرفاً نام گذاری است و احكام خاص مسجد دراین مكان ها وجود ندارد؛ از این رو اموات و بزرگان از علما و مراجع ، دراین رواق ها دفن شده اند. از مجموعه ی آستانه و حرم مطهر دو نقطه دارای احكام مسجد است . - محوطه جلوی محراب مسجد طباطبایی - محوطه ای در رواق بالا سر حضرت (س) به این ترتیب بعدها نام مسجد بر مجموعه ی اطراف نیز گذارده شد. مسجد بالاسر: مسجد بالا سر از زیباترین رواق های آستانه و محل تشكیل مجالس عمومی و نماز جماعت ، در دوران صفویه به عنوان میهمان سرای آستانه شمرده می شد كه در عهد قاجاریه تجدید بنا شد وبه عنوان بزرگ ترین مكان سرپوشیده از اماكن متبركه آستانه به شمارآمد . این فضا در سال 1338 هـ. ق با ضمیمه شدن زمینی در غرب مسجد ، افزایش یافت و برسه ستون قطور آجری استوار شد .تا زمانی كه مسجد اعظم با آن وسعت و زیبایی خاص ساخته شد و از آن جا كه دیگر بنای قدیمی مسجد بالا سر بین ساختمان عظیم حرم مطهر و مسجد اعظم نوبنیاد نمای خوبی نداشت ، متولی وقت به تجدید بنای آن اقدام نمود؛ ساختمان قدیمی حذف و به جای آن عمارتی رفیع با خصوصیات ویژه معماری بنا شد كه امروزه یكی از با شكوه ترین اماكن متبركه حرم مطهر محسوب می شود. مسجد طباطبایی :مسجد طباطبایی با گنبد پنجاه ستونی ، به جای صحن زنانه ی " قدیم " درجنوب روضه ی مطهره ساخته شده است. بانی این گنبد مرتفع و مسجد با عظمت مرحوم " حجة الاسلام حاج آقا محمد طباطبایی " فرزند مرحوم " آیت الله حاج آقا حسین قمی " است . بنای این مسجد از سال 1360تا 1370 هـ . ق طول كشید . مسجد شهید مطهری: این مسجد به جای موزه سابق ساخته شده و با كاشی كاری های جدید جلوه زیبایی دارد. بیشتر مراسم مذهبی حرم مطهر دراین محل برگزار می شود. رواق ها محدوده نزدیك تر به ضریح مطهر را رواق می نامند. رواق بالا سر : شامل همان محوطه ای است كه بین مسجد بالا سر تا ضریح مطهر را در برگرفته است. فضای این رواق با آینه كاری وگچكاری های بسیار زیبا آراسته شده و محل زیارت مؤمنین است . رواق دارالحفاظ : محوطه بین ایوان طلا وضریح مطهر است كه از سابق دراین محل خادمین و قاریان قرآن مراسم ویژه ای داشتند.هم اكنون نیز خطبه شامگاهی خدام دراین محل انجام می شود. رواق آینه، شهید بهشتی : در بخش زنانه وپایین پای حضرت (س) قرار دارد. با تعمیراتی كه درسال های اخیر دراین مكان انجام شده ، محل بسیار با صفا و نورانی برای زیارت خواهران فراهم آمده است. رواق پیشرو: محوطه ی بین مسجد طباطبایی و ضریح مطهر كه سالها محل برگزاری مراسم خطبه صبحگاهی و عرض ادب خدام آستانه مقدسه بود. این سنت حسنه هم اكنون نیز ادامه دارد. صحن های حرم مطهر صحن نو( اتابكی) : این صحن زیبا دارای چهار ایوان شمالی، جنوبی، شرقی وغربی است . ایوان شمالی آن ، ورودی ازمیدان آستانه وایوان جنوبی ورود ی از طرف قبله و ایوان شرقی ورودی خیابان ارم وایوان غربی همان ایوان آینه است. درهر كدام از این ایوان های یاد شده ظرایف و آثار هنری و معماری خاصی به كار رفته است كه نظر هر بیننده ی هنر دوست را به خود جلب می نماید. وجود این ایوان ها ی مجلل ، به ویژه ایوان آینه و قرار گرفتن حوض چند ضلعی در وسط صحن مطهر با خصوصیات موجود در آن ، زیبایی این مكان مقدس را چند برابر كرده است . این صحن از آثار " میرزا علی اصغر خان صدراعظم " ا ست و بنای آن از سال 1295 تا 1303 هـ. ق طول كشیده است. صحن عتیق ( قدیم ) :صحن عتیق واقع در شمال روضه مباركه ، اولین صحن است كه در این بارگاه مباركه بنا شده است. این صحن را چهار ایوان زیبا فرا گرفته است . ایوانی با عظمت در جنوب كه همان ایوان طلا است ورودی صحن به روضه مطهره است . ایوانی در شمال كه ورودی فیضیه به صحن را تشكیل می دهد و ایوانی در غرب كه ورودی مسجد اعظم به صحن است . در شرق ، ایوان ورودی صحن عتیق به صحن نوقرار دارد.این صحن كه درعین كوچك بودن به خاطر داشتن ایوان های مجلل و حجرات متعدد در اطراف ، از زیبایی خاص برخورداراست. به دستور" شاه بیگی بیگم " دختر شاه اسماعیل صفوی در سال 925 هـ. ق بنا شد. از سال 1377 شمسی نیز به دستورتولیت آستانه مقدسه تعمیرات اساسی دراین صحن و مقابر اطراف آن شروع شده و همچنان ادامه دارد و به زودی شاهد یكی از جلوه های هنر اسلامی و تركیب ناهماهنگ در جهات مختلف صحن خواهیم بود. طرح توسعه حرم مطهر ازسال 1378 ش طرح توسعه حرم مطهر به عنوان یك طرح ملی مطرح شد. این طرح كه توسط وزارت مسكن اجرا و در اختیارآستانه مقدسه قرار می گیرد، دارای خصوصیات ویژه ای است كه اجمالا" می توان از دو شبستان بزرگ ، دو صحن و توابع دیگر آن نام برد . مساحت مجموعه بناهای آستانه13,527 متر مربع است كه 1,914 متر مربع آن را زیر بنای گنبد، ایوان های شمالی ، جنوبی و شرقی ، مسجد بالا سر و مقابر شاهان صفوی در برگرفته است. معماران ، خطاطان ، كاشی كاران ، آینه كاران وهنرمندان بسیار در طول صدها سال این مجموعه زیبا را ساخته و به بهترین شكل تزیین كرده اند كه اسامی بسیاری از آنان دركتیبه ها قابل رؤیت است . مانند: خوش نویسان : محمد رضا امامی ، خوش نویس سه كتیبه دوره صفوی ؛ سید علی حسینی ، خوش نویس كتیبه ی روی ضریح و ملا ابوطالب ، قمی خوش نویس كتیبه گنبد شاه سلیمان از دوره صفویه ؛ نور اصفهانی خوش نویس كتیبه ایوان طلا و مهدی ملك الكتاب خوش نویس كتیبه ساقه گنبد از دوره قاجاریه. كاشی كاران: حاجی غلامعلی ، كاشی ساز كتیبه ای در مقبره شاه صفی از دوره صفویه ؛ محمد بن ابی طاهر كاشی ساز و ابو زید خوش نویس وكاشی ساز كاشی های مرقد از سده هفتم هـ . ق کتاب میراث فرهنگی استان قم والیجرد:روستایی واقع دربخش مرکزی قم که هم اکنون منطقه والیجردجزوشهرقنوات محسوب می شودوحدوداً10کیلومترباقم فاصله دارد.این روستاازقسمت شمال باحسن آبادهمسایه است.
+ نوشته شده در شنبه هجدهم آذر ۱۳۹۱ ساعت توسط محمد
|
باسلام